چرا در شب یلدا هندوانه می خورند؟ نگاهی به رسم خوردن هندوانه در شب یلدا

هر گوشه کشور را که نگاه کنی، برپایی یلدا سنت مخصوص خودش را دارد هر چند که شاید به درستی معلوم نباشد آداب و رسوم این شهرها چقدر ماندگار می ماند و این روزها مردم محلی چقدر این رسوم را به رسمیت می شناسند! شب یلدا بعضی شهرستان ها مثل اصفهان، دامغان و روستاهای آن، با هندوانه و انار و انگور معنی پیدا می کند، ولی آن را به شکل آونگ مصرف می کنند و همراه با خشکبار برای پذیرایی مهمان ها می گذارند.

در تالش، درشب چله یا یلدا، ۴۰ نوع خوراکی باید خورد. در اردبیل و آذربایجان، هموطنان آذری، ماستی را که شبیه پنیر درست شده، می خورند و اعتقاد دارند خوردن ماست بریده شده در شب یلدا، بدن را در مقابل سوز و سرمای زمستان مقاوم می کند. در کمره یا خمین، کشمش های سبز به بند کشیده شده را می خورند، کدو حلوایی می پزند و گندم برشته می کنند. در سنندج، کدبانوهای کرد، چند خربزه را برای شب چله ترشی می اندازند و در محلات، چیدن سفره ای با «هفت سین» مرسوم است که از هفت نوع خوراکی در آن استفاده می شود که عبارتند از: سنجد، سیب، سماق، سه پستان، سمنو، سرکه وسبزی!

اما آنچه در سفره شب یلدا در اکثر شهرها و روستاها باب است، سفره ای است رنگین که میوه هایی نظیر هندوانه و انار پای ثابت آن است. برگزاری مراسم یلدا، اگر بتوان نام جشن بر آن نهاد، آیینی خانوادگی است و گردهمایی ها به خویشاوندان و دوستان نزدیک محدود می شود. در کتاب ها و سندهای تاریخی به برگزاری مراسم شب یلدا اشاره ای نشده است. ابوریحان بیرونی از جشن روز اول دی ماه که آن را خرم روز نامند، در دستگاه حکومتی و پادشاهی یاد می کند. نامی از شب یلدا در میان نیست و این می تواند دلیلی بر خانوادگی و همگانی و غیر رسمی بودن جشن یلدا باشد.

چرا در شب یلدا هندوانه میخوریم؟

آیین و جشن شب یلدا یا شب چله بزرگ تا به امروز در تمامی سرزمین کهنسال ایران و در بین همه قشرها و خانوارها برگزار می شود.

یلدا جشن و گردهمایی خانوادگی است. در شب یلدا خویشاوندان نزدیک در خانه بزرگ خانواده گرد هم می آیند و در سرمای آغازین زمستان دور کرسی می نشینند و تا نیمه شب میوه و آجیل و غذا می خورند و به فال حافظ گوش می سپارند.

هندوانه؛ یکی از ارکان اصل‍ی سفره شب یلداست که همیشه به شیوه های جذابی تزیین می شود، اما چرا هندوانه؟ هندوانه یادآور گرمای تابستان و حرارت است. باور بر این است، اگر مقداری هندوانه در شب یلدا بخورید، در سراسر زمستان طولانی، سرما و بیماری بر شما غلبه نخواهد کرد و این باور، با خواص هندوانه که سرشار از ویتامین های A و B و C است، مطابقت دارد.

هندوانه و ارتباط آن با گرد بودن زمین

یکی از دلایل خوردن هندوانه شب یلدا به خاطر شکل ظاهری آن است که ما را به یاد زمین می‌اندازد. گرد و کروی بودن هندوانه مثل این است که با یک کره زمین سرسبز مواجه هستیم. رنگ سبز هندوانه یادآور و نماد آبادانی و زندگی روی کره خاکی است.

هر چند چنین تصور می‌شود که تصور کروی و گرد بودن زمین جدید است، اما ایرانیان باستان عقایدی مبنی بر گرد بودن زمین داشته‌اند که بازتاب آن را حتی در دیگر رسوم مثل رها کردن سیبی شناور در آب هنگام چیدن سفره هفت سین هم می‌توانید ببینید.

هندوانه و زمین نماد باروری در شب یلدا

از طرفی زمین در باور ایرانیان باستان نماد باروری بوده و برای ایرانیانی که با کشاورزی و دامداری امرار معاش می‌کرده‌اند، اهمیت ویژه‌ای داشته است. تا حدی که ایزد سپندارمذ، ایزد نگهبان زمین، به عنوان یکی از ایزدان مهم ایرانیان باستان به حساب می‌آمده که به آن توسل می‌شده است. از میان همه میوه‌های شب یلدا، هندوانه تنها میوه‌ای است که نماد زمین به شمار می‌رود.

رنگ سبز هندوانه نماد زمین و آبادانی است

اصرار بر انتخاب هندوانه‌ای با رنگ سبز، فقط به رسیده بودن این میوه ربط ندارد. یک دلیل خوردن هندوانه شب یلدا این است که سبز رنگ نماد آبادانی و زندگی روی زمین است.

رنگ قرمز هندوانه و نمادهای آن

اگر چه ممکن است برخی مواقع هندوانه‌هایی که چندان رنگ قرمزی هم ندارند، طعم شیرینی داشته باشند اما هندوانه رسیده با رنگ قرمز شناخته می‌شود. هر چه هندوانه قرمزتر باشد، احتمال رسیده بودن آن بیشتر خواهد بود.

یکی از دلایل خوردن هندوانه در شب یلدا، همین سرخی و شیرینی هندوانه است. این سرخی نماد عشق، دوستی، بهروزی، آسودگی و زندگی مسالمت‌آمیز در سایه آبادانی و سرسبزی است.

رنگ سفید هندوانه؛ نماد صلح و سازگاری

بین لایه سبز خارجی هندوانه و خود هندوانه که قرمز است، یک لایه سفید هم قرار دارد که حتی این قسمت از هندوانه هم به خاطر رنگ سفید خود نماد صلح، سازگاری، آرامش و آسودگی است.

دانه‌های هندوانه نماد چیست؟

هسته‌ها یا دانه‌های هندوانه که در برخی از مدل‌ها، حتی به صورت بو داده و آجیل شب یلدا هم مصرف می‌شود، نشانه باروری و افزونی نژادهای مختلف انسان بر روی زمین است. با کاشتن همین دانه‌ها است که بوته‌های جدید هندوانه سر از خاک بیرون می‌آورند و همین باروری، نماد افزونی نژاد انسان‌ها روی زمین هم هست.

ارزش تغذیه ای هندوانه

۹۰ درصد بافت هندوانه از آب تشکیل شده است. در نتیجه برای رفع عطش بسیار مفید است. به علت فراوانی آب در این محصول، برای جلوگیری و دفع سنگ کلیه، خوردن آن بسیار توصیه شده است. هندوانه منبع غنی از بتاکاروتن و لیکوپن است که این مواد از آنتی اکسیدان های طبیعی هستند و همانطور که اثبات شده است، آنتی اکسیدانها ترکیباتی هستند که از بروز سرطان ها در انسان جلوگیری می کنند، پس این باور که با خوردن هندوانه بیماری کمتر به سراغ ما می آید در وجود این آنتی اکسیدانها نهفته است.

هندوانه از بروز آسیب های پوستی در اثر نور جلوگیری می کند. موجب دفع بیشتر و سریع مواد زاید از بدن می شود و به شادابی و طراوت پوست می انجامد. درصد کمی قند دارد و میزان کالری آن بسیار پایین است.

بسیاری از خانواده ها برای لذت بخشیدن و تزیین سفره زیبای شب یلدا به طراحی و تزیین میوه ها علی الخصوص هندوانه می پردازند و آن را به شکل ها و طرح های مختلف درست می کنند.