تاریخچه خشونت‌بار یک جنبش افراطی در ترکیه؛ «گرگ‌های خاکستری» چه می‌خواهند؟

جنبش «گرگ‌های خاکستری» (Bozkurtlar) یک سازمان سیاسی و شبه‌نظامی ملی‌گرای افراطی در ترکیه است که تاریخچه‌ای پیچیده و پرحادثه دارد. این گروه که با نام رسمی انجمن ایده‌آل‌گرایان «Ülkü Ocakları» شناخته می‌شود، از حامیان ملی‌گرایی ترک و ایدئولوژی «پان‌ترکیسم» است و از زمان شکل‌گیری خود تأثیر عمیقی بر سیاست داخلی و خارجی ترکیه داشته است.

این جنبش که با ایدئولوژی افراطی خود شناخته می‌شود، اخیراً با انتشار تصاویر خشونت‌باری که در آنها ژست دست نمادین این گروه توسط نیروهای ارتش ملی سوریه (ارتش آزاد) در حملات به مناطق کردنشین شمال سوریه به چشم می‌خورد، دوباره در کانون توجه قرار گرفته است. تصاویری که اعضای این گروه را با سرِ بریده نیروهای کرد در یک دست و «سلام گرگ‌ها» با دست دیگر نشان می‌دهد.

«سلام گرگ‌ها»، که به شکل سر گرگ و با دست اجرا می‌شود، به یکی از شناسه‌های اصلی گرگ‌های خاکستری تبدیل شده و نمادی از برتری‌طلبی ترک‌ها و حمایت از اهداف پان‌ترکیسم است. تکرار این نماد در جریان درگیری‌های اخیر، توجهات بین‌المللی را به ارتباطات احتمالی این جنبش با تحولات منطقه‌ای جلب کرده و نگرانی‌هایی درباره تأثیر آن بر افزایش تنش‌های قومی و مذهبی به وجود آورده است​.

در ادامه به نحوه شکل‌گیری، اهداف، و فعالیت‌های این جنبش بیشتر می‌پردازیم.

شکل‌گیری و ایدئولوژی جنبش

«گرگ‌های خاکستری» در اواخر دهه ۱۹۶۰ به عنوان شاخه‌ای شبه‌نظامی از حزب حرکت ملی ترکیه (MHP) توسط آلپ‌ارسلان تورکش، یکی از نظامیان پیشین ترکیه، بنیان‌گذاری شد. تورکش که از هواداران سرسخت ملی‌گرایی ترک بود، تحت تأثیر اندیشه‌های آدولف هیتلر و نازی‌ها این گروه افراطی را بنا نهاد.

ایدئولوژی این جنبش با نژادپرستی و دشمنی با اقوام غیرترک نظیر کردها، ارامنه، و سایر اقلیت‌های قومی گره خورده است و این ویژگی‌ها در رفتار و شعارهای آن‌ها مشهود است.

گرگ‌های خاکستری، تمام سرزمین‌هایی که در گذشته امپراتوری عثمانی بر آن‌ها حاکمیت داشت را بخشی از سرزمین‌های ترکیه امروزی می‌دانند که باید برای تصرف آن‌ها مبارزه کرد.

فعالیت‌های داخلی و بین‌المللی

گرگ‌های خاکستری به واسطه خشونت‌های سیاسی در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ به شهرت رسیدند. در این دوره، این گروه به عنوان بازوی مسلح حزب حرکت ملی عمل کرده و در درگیری‌های خیابانی و ترورها مشارکت داشت. از جمله قربانیان آن‌ها، فعالان چپ‌گرا و مخالفان سیاسی بودند. همچنین، این گروه در راستای حمایت از اهداف پان‌ترکیسم، در مناطقی چون سوریه و قفقاز نیز فعال بوده و در جنگ‌های داخلی این مناطق نقش داشته است.

در سطح بین‌المللی، گرگ‌های خاکستری در برخی کشورها از جمله فرانسه و آلمان به دلیل فعالیت‌های خشونت‌آمیز و نفرت‌پراکنی ممنوع شده‌اند. به عنوان نمونه، در فرانسه این گروه به تخریب بنای یادبود نسل‌کشی ارامنه متهم شد و در نهایت در سال ۲۰۲۰ فعالیت آن‌ها در این کشور غیرقانونی اعلام شد.

ارتباط با دولت و تأثیر بر سیاست ترکیه

این جنبش روابط نزدیکی با حزب حرکت ملی (MHP) و به طور غیرمستقیم با حزب عدالت و توسعه (AKP) به رهبری رجب طیب اردوغان دارد. اتحاد این دو حزب، به‌ویژه در سال‌های اخیر، زمینه‌ساز تقویت مواضع ملی‌گرایانه در سیاست‌های داخلی و خارجی ترکیه شده است. برخی از اعضای این گروه حتی به مناصب دولتی دست یافته‌اند. حمایت ضمنی دولت ترکیه از این گروه باعث شده تا فعالیت‌های آن‌ها تحت نظارت مستقیم دولت نباشد.

نمادها و شعارها

«گرگ خاکستری» نماد اصلی این گروه است که ریشه در اساطیر ترک دارد. بنا بر این افسانه ترکی، در دوره پیش از اسلام، یک گرگ، قبایل تُرک را که در معرض انقراض بودند، از کوه‌های آلتای در آسیای میانه به بیرون راهنمایی می‌کند و آنان را از خطر انقراض نجات می‌دهد.

«سلام گرگ‌ها» سر یک گرگ را نشان می‌دهد. انگشت اشاره و انگشت کوچک به عنوان گوش‌ها، و انگشت شست، انگشت میانی و انگشت حلقه به عنوان بینی و دهان.

این نماد و ایدئولوژی همراه آن، بر برتری ترک‌ها و اتحاد همه ترک‌زبانان تأکید دارد.

چالش‌ها و انتقادات

گرگ‌های خاکستری به دلیل فعالیت‌های خشونت‌آمیز و ایدئولوژی افراطی خود همواره هدف انتقادات داخلی و بین‌المللی بوده‌اند. مخالفان این گروه آن‌ها را متهم به نژادپرستی، تهدید علیه اقلیت‌ها، و تهدید امنیت داخلی می‌کنند. با وجود این انتقادات، این جنبش همچنان یکی از تأثیرگذارترین گروه‌های ملی‌گرا در ترکیه به شمار می‌رود.

جنجال «گرگ‌های خاکستری» در یک بازی فوتبال

اخیرا «سلام گرگ‌ها» در جریان مسابقات جام ملت‌های اروپا (یورو ۲۰۲۴) جنجال بزرگی به پا کرد. این جنجال زمانی رخ داد که مریح دمیرال، بازیکن تیم ملی ترکیه، پس از زدن گل در بازی ترکیه مقابل اتریش که با نتیجه ۲-۱ به نفع تیمش به پایان رسید، این حرکت را انجام داد.

در نتیجه این اتفاق اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا) دمیرال را برای دو بازی محروم کرد.

نانسی فایزر، وزیر کشور آلمان نیز در واکنش به این اقدام بازیکن تیم ملی ترکیه، در پستی در ایکس نوشت: «نمادهای راست افراطی ترکیه جایی در استادیوم‌های ما ندارند.»

ترکیه در پاسخ، آلمان را به «بیگانه‌هراسی» متهم کرد و رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور در دفاع از دمیرال گفت: «آیا کسی می‌پرسد که چرا پیراهن ملی آلمان یک عقاب دارد یا پیراهن ملی فرانسه یک خروس؟ مریح (دمیرال) احساسات خود را با آن حرکت نشان داد.»