چرا «شبِ تاریک» به یک جاذبۀ گردشگری تبدیل شده است؟
در نخستین شب ماه نو، از اردوگاهی در شمال کالیفرنیا به آسمان خیره شدم. شب آنقدر سیاه است که وقتی دستم را دراز می‌کنم، نمی‌توانم نوک انگشتانم را ببینم. این فقط فقدان نور نیست که آن را تجربه می‌کنم: انگار تاریکی هم با وزن و بافت خاص خودش، قابل‌لمس است. من کهکشان راه شیری را بالای سر می‌بینم. تماشای این کهکشان دور وجودم را پر از حس ابهت و حیرت کرده است.
به گزارش فرادید، برای بسیاری از ما، تماشای این گروه مه‌آلود از میلیاردها ستاره بسیار نادر است. امروزه آلودگی نوری، بیش از یک‌سوم جمعیت جهان، از جمله نزدیک به ۸۰ درصد از آمریکای شمالی را از دیدن کهکشان راه شیری محروم کرده و حضور نورهای مصنوعی در شب به دلیل رشد جمعیت و شهرنشینی در سراسر جهان در حال افزایش است.
در دنیای پر تب و تاب و روشن ما، افراد روز به روز به دنبال آرامش و ژرفای آسمان‌های بی‌نور هستند. «حفاظتگاه‌های آسمان شب» در حال تبدیل شدن به مقاصد گردشگری هستند. مردم به مکان‌هایی مانند دره مرگ کالیفرنیا و چشمه‌های تِکاپوی نیوزلند می‌روند و در جشنواره‌های آسمان تاریک شرکت می‌کنند تا از آلودگی نوری فاصله بگیرند و خودشان را غرق تاریکی آسمان شب کنند.
زیر قوس گسترده‌ی کهکشان راه شیری، کوه تاراناکی نیوزیلند در برابر درخشش ضعیف نورهای جنوبی یا شفق قطبی در افق در این پانوراما ثبت شده است. گردشگری آسمان شب در حال افزایش است و نیوزیلند امیدوارست به دلیل حفاظت از آسمان بکر شبانه خود به «کشوری با آسمان تاریک» تبدیل شود.
لین پیپِلز، نویسنده کتاب «ساعت درونی: هماهنگ زیستن با چرخه‌های شبانه‌روزی»، می‌گوید: «روشن شدن روزها و تاریک شدن شب‌ها برای سلامتی ما حیاتی است.» یافتن تعادل به‌موقع میان روشنایی و تاریکی به ما کمک می‌کند سالم بمانیم.
ارتباط تاریکی و سلامتی
علم تاکنون برخی از اثرات مضر آلودگی نوری را آشکار کرده که با بی‌خوابی، سرطان سینه، سکته مغزی و عدم باروری مرتبط است. یک مطالعه تازه حتی نشان داده که ممکن است آلودگی نوری در بروز بیماری آلزایمر نیز نقش داشته باشد.
محققان به دنبال کشف فواید گذراندن زمان در تاریکی طبیعی هستند. ما اکنون می‌دانیم غرق شدن در تاریکی شب به سلامتی ما کمک می‌کند. شناخته‌شده‌ترین این فواید، نقش تاریکی در تحریک غده صنوبری مغز برای شروع ترشح ملاتونین است. این هورمون حیاتی نه تنها به خواب کمک می‌کند بلکه می‌تواند آسیب DNA را با از بین بردن رادیکال‌های آزاد، محافظت در برابر آسیب اکسیداتیو و تقویت ماشین‌آلات ترمیم ژنتیکی خود بدن، کاهش دهد.
اینها تمام فواید تاریکی برای سلامتی نیستند. یک مطالعه در سال ۲۰۲۰ نشان داد تنظیم مجدد ساعت شبانه‌روزی با ترکیبی که گیرنده‌های ملاتونین مغز را فعال می‌کند، می‌تواند نشانگرهای التهابی، اضطراب و افسردگی را کاهش دهد.
علم ابهت
شواهدی در حال افزایش است که نشان می‌دهد همان حسی که در پناهگاه‌های آسمان شب تجربه می‌کنیم، یعنی حس شگفتی و ابهتی که هنگام فکر کردن به وسعت کیهان به ما دست می‌دهد، با سلامت روان و شادی بیشتر مرتبط است.
مدت‌هاست می‌دانیم وقت گذراندن در طبیعت برای سلامت روان مفید است. یک مطالعه در سال ۲۰۲۴ که در «مجله روانشناسی محیطی» منتشر شد نشان داد که این فواید در «شب» و «روز» نیز به صورت جداگانه صادق است.
راسکین هارتلی، مدیر اجرایی «آسمان تاریک بین‌المللی»، یک گروه غیرانتفاعی مستقر در توسان، آریزونا که از سال ۲۰۰۱ بیش از ۲۲۰ مکان با آسمان تاریک را تایید کرده و تحقیقات دانشگاهی با موضوع آلودگی نوری و تاریکی را از نزدیک زیر نظر دارد، می‌گوید: «تجربه کردن تاریکی طبیعی سبب ایجاد حس هیبت و شگفتی در افراد می‌شود که ممکن است برای سلامت‌شان مفید باشد.».
آیا این منظره جادویی از آسمان شب جنوبی بر فراز دریاچه وِیراراپا، نیوزلند، به شما هم حسی از هیبت و شگفتی می‌دهد؟ اگر چنین است، ممکن است برای سلامتی شما مفید باشد. تجربه حس «ابهت» با کاهش التهاب و رفاه روانی بهتر همراه است.
دِیکِر کِلتنِر، استاد دانشگاه کالیفرنیا، بِرکلی این احساس را در کتاب خود (۲۰۲۳) «ابهت: علم جدید شگفتی روزمره و چگونگی متحول شدن زندگی توسط آن» به تصویر کشیده است. استدلال او اینست که آن هیبت مربوط به رابطه ما با اسرار گسترده زندگی است. احساسی است که مفاهیم بیولوژیکی واقعی دارد، می‌تواند به کاهش واکنش سیتوکین التهابی بدن، واکنش آن به عوامل بیماری‌زا و همچنین آرام کردن سیستم عصبی ما کمک کند و سبب ترشح اکسی‌توسین شود، هورمونی که احساسات مثبت را تقویت می‌کند و گاهی داروی عشق نامیده می‌شود.»
مزایای روانی گذراندن وقت در تاریکی می‌تواند عمیق باشد. هم ذهن‌آگاهی و هم خلاقیت را می‌توان با فضاهای تاریک‌تر تقویت کرد. هزاران سال است کسانی که به کلیساها، کنیسه‌ها و مساجد می‌روند این فواید را تجربه کرده‌اند. اینکه چرا نورها قبل از آغاز نمایش تولیدات تئاتری و سینمایی خاموش می‌شوند، دلیل عمیق‌تری دارد: تاریکی فضایی آستانه‌ای یا مرزی ایجاد می‌کند که در آن تخیل می‌تواند آزادانه‌تر در جریان باشد. کم شدن نور هنگام غروب، پرده‌ایست که طبیعت به روی روشنایی روز می‌کشد.
ما به چه میزان تاریکی نیاز داریم؟
پیپلز، نویسنده کتاب ساعت درونی می‌گوید: «کم کردن نورها در ساعات قبل از خواب برای هماهنگ نگه داشتن ساعت شبانه‌روزی و ترغیب سطح ملاتونین ما ضروری است. وقتی به رختخواب می‌روید، تاریکی کامل بهترین انتخاب است.» پیشنهاد او برای ما که در تاریکی مطلق طبیعی زندگی نمی‌کنیم، استفاده از ماسک‌های خواب و کرکره‌ها و پره‌های ضخیم است.
بهره بردن از تاریکی مطلق طبیعی برای ساکنان شهرهایی که در آن‌ها نور مصنوعی تقریباً به هر فضای عمومی رخنه کرده، چالش‌برانگیزتر است. نکته کلیدی ایجاد تضاد است: جبران روشنایی روز با ایجاد یک محیط تاریک در شب، به ویژه در ساعات خواب. برای کسانی که در مکان‌های بیش از حد تاریک زندگی می‌کنند: لامپ‌های خورشیدی گزینه خوبیست که می‌توان آن‌ها را برای تنظیم دوباره چرخه‌های شبانه‌روزی روشن و خاموش کرد.
ماه کامل در حال طلوع بر فراز کوه‌های زمستانی در ایسلند و زیبایی چشمگیر مناظر پوشیده از برف
یکی از بزرگترین موانع بهره‌مندی از تاریکی مطلق ممکن است ارزش‌های منفی باشد که ما به آن نسبت می‌دهیم، از جمله این باور که تاریکی با بی‌نظمی و جنایت (که منجر به روشن شدن بیشتر خیابان‌ها در بسیاری از نقاط جهان شده) و همچنین با ترس‌های دیرینه ما از تمام وقایعی که در شب اتفاق می‌افتند، ارتباط دارد.
