در دو دهه گذشته، چین با شتابی مداوم حضور اقتصادی خود را در سطح جهان گسترش داده و توانسته در بسیاری از مناطق، از جمله قاره آفریقا، جایگاه ایالات متحده را به عنوان شریک تجاری نخست کشورها تصاحب کند.

از ۲۰۰۳ تا ۲۰۲۳؛ تغییر نقش‌ها در آفریقا

در سال ۲۰۰۹، چین به‌طور رسمی جای ایالات متحده را به عنوان بزرگ‌ترین شریک تجاری قاره آفریقا گرفت؛ جایگاهی که تاکنون حفظ کرده است. روند مبادلات تجاری در این دو دهه به‌خوبی نشان می‌دهد که کشورهای آفریقایی به‌تدریج به سمت چین متمایل شده‌اند.

این گرایش نه‌تنها در حجم تجارت، بلکه در جهت‌گیری‌های کلان اقتصادی، سرمایه‌گذاری‌ها و همکاری‌های استراتژیک نیز به‌وضوح قابل مشاهده است. به‌ویژه در سال‌های اخیر، پکن توانسته با بهره‌گیری از طرح‌هایی مانند «ابتکار کمربند و جاده» (BRI) و «مجمع همکاری چین–آفریقا» (FOCAC) بسترهای همکاری بیشتری را با کشورهای آفریقایی ایجاد کند.

مقایسه تجارت آفریقا با آمریکا و چین: ۲۰۰۳ در برابر ۲۰۲۳

در جدول زیر، وضعیت مبادلات تجاری ۵۴ کشور آفریقایی با چین و ایالات متحده در دو مقطع زمانی ۲۰۰۳ و ۲۰۲۳ مقایسه شده است.

نتایج و روند کلی

در سال ۲۰۰۳، تنها ۱۸ کشور آفریقایی (حدود ۳۵٪ از قاره) مبادلات بیشتری با چین داشتند. اما تا سال ۲۰۲۳، این عدد به طرز چشمگیری افزایش یافت و ۵۲ کشور از ۵۴ کشور آفریقایی (حدود ۹۷٪) شریک تجاری اصلی خود را چین قرار دادند.

رشد تجارت و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی

تجارت میان چین و آفریقا در سال ۲۰۲۴ به ۲۹۵ میلیارد دلار رسید؛ رقمی که نسبت به سال پیش از آن ۶ درصد رشد را نشان می‌دهد. این افزایش در حالی رخ داده که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی چین در آفریقا نیز در همین بازه رشد چشمگیری داشته است. حجم این سرمایه‌گذاری‌ها از ۷۵ میلیون دلار در سال ۲۰۰۳ به حدود ۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۳ رسیده است.

تمرکز سرمایه‌گذاری‌های چینی عمدتاً در بخش‌هایی مانند کشاورزی، تولید سبک و خدمات بوده که بیشترین ظرفیت اشتغال‌زایی و توسعه پایدار را در قاره دارند.

نقدها و نگرانی‌ها؛ دیپلماسی تله بدهی؟

اگرچه روابط اقتصادی چین با آفریقا موجب رشد زیرساختی و افزایش دسترسی به بازارهای جهانی شده، اما این روند بی‌حاشیه نبوده است. چین بارها به استفاده از «دیپلماسی تله بدهی» متهم شده؛ یعنی ارائه وام‌هایی که بسیاری از کشورهای فقیر آفریقایی توان بازپرداخت آن‌ها را ندارند. این موضوع نگرانی‌هایی را درباره وابستگی اقتصادی کشورهای آفریقایی و احتمال از دست‌رفتن بخشی از حاکمیت آن‌ها ایجاد کرده است.