نگاهی به جمعیت در حال پیری جهان و سرنوشت آن در سال ۲۱۰۰ + جدول

جمعیت جهان در حال گذار از یکی از مهم‌ترین تحولات تاریخی خود است؛ تحولی که به‌دلیل ترکیب کاهش نرخ باروری و افزایش امید به زندگی، سیمای جمعیتی کشورهای جهان را به‌شکل بنیادینی دگرگون می‌کند.

تا چند دهه پیش، رشد سریع جمعیت یکی از ویژگی‌های اصلی جوامع انسانی بود، اما امروزه روندی معکوس در حال شکل‌گیری است: نرخ تولد کاهش یافته و مردم بیش از گذشته عمر می‌کنند. این ترکیب باعث شده که میانگین سنی در اغلب کشورها افزایش یابد و رشد جمعیت به‌تدریج رو به کاهش برود.

تصویری از روند رشد جمعیت و پیری در جهان

بر اساس جدیدترین گزارش صندوق بین‌المللی پول (IMF) که در چشم‌انداز اقتصادی جهان منتشر شده، در سال ۱۹۸۰ میانگین سن جمعیت جهانی ۲۶.۵ سال بود. اما این عدد در سال ۲۰۲۵ به ۳۳.۶ سال رسیده و پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۲۱۰۰ به ۴۳.۲ سال افزایش یابد.

هم‌زمان با این افزایش سنی، نرخ رشد جمعیت از ۱.۸ درصد در سال ۱۹۸۰ به ۰.۹ درصد در سال ۲۰۲۵ کاهش یافته و در ادامه حتی منفی خواهد شد.

جدول زیر، روند تغییرات میانگین سنی و نرخ رشد جمعیت جهانی از سال ۱۹۸۰ تا ۲۱۰۰ را نمایش می‌دهد:

جدول: میانگین سنی و نرخ رشد جمعیت جهانی (۱۹۸۰ تا ۲۱۰۰)

هرچند روند کلی جهانی کاهش رشد جمعیت و افزایش سن را نشان می‌دهد، اما این الگو در تمام کشورها به یک شکل نیست.

در کشورهای پیشرفته مانند ژاپن، آلمان و ایتالیا، جمعیت با سرعت زیادی در حال پیر شدن است و حتی وارد مرحله کاهش جمعیت شده‌اند. این کشورها امروز جزء جوامع «فراپیر» محسوب می‌شوند؛ جوامعی که سهم بالایی از جمعیتشان بالای ۶۵ سال دارند.

در مقابل، کشورهای در حال توسعه‌ای مثل هند و بخش‌هایی از آفریقا هنوز با رشد جمعیتی مواجه‌اند؛ هرچند این رشد نیز نسبت به گذشته کندتر شده است.

چرا این اتفاق می‌افتد؟

علت اصلی این روند، کاهش جهانی نرخ باروری است؛ یعنی زنان کمتر از گذشته فرزند می‌آورند. از سوی دیگر، پیشرفت در خدمات بهداشتی و پزشکی باعث شده که طول عمر افراد افزایش پیدا کند.

نتیجه آن‌که جمعیت جوان کاهش یافته و تعداد سالمندان در حال افزایش است. این روند، حتی در کشورهایی که هنوز هم نرخ تولد بالایی دارند، در حال ظهور است.

چالش‌های اقتصادی یک جمعیت پیر

پیر شدن جمعیت، پیامدهای اقتصادی قابل‌توجهی دارد. کشورهایی که وارد این مرحله شده‌اند، با کاهش تعداد نیروی کار مواجه‌اند. این موضوع می‌تواند موجب افت رشد اقتصادی، کاهش بهره‌وری، و فشار مضاعف بر نظام‌های بازنشستگی و خدمات درمانی شود.

افزایش هزینه‌های عمومی برای مراقبت از سالمندان، همراه با کاهش درآمدهای مالیاتی (به‌دلیل کاهش نیروی شاغل)، توازن مالی دولت‌ها را با چالش روبه‌رو می‌کند.

نکته امیدوارکننده: سالمندان سالم‌تر از گذشته‌اند

با این‌حال، همه‌ی پیامدهای این روند منفی نیست. صندوق بین‌المللی پول تأکید دارد که افراد نه‌تنها بیشتر عمر می‌کنند، بلکه سالم‌تر نیز پیر می‌شوند.

این به این معناست که بسیاری از سالمندان می‌توانند مدت بیشتری در بازار کار باقی بمانند و تجربه، تخصص و بهره‌وری خود را در خدمت اقتصاد قرار دهند.

با سیاست‌گذاری مناسب، می‌توان از این فرصت برای کاهش اثرات منفی پیری جمعیت استفاده کرد؛ از جمله با افزایش سن بازنشستگی، ایجاد مشاغل منعطف برای سالمندان و ارتقای سلامت عمومی.