شرایط مغز در آخرین لحظات حیات؛ ثبت فعالیت‌های مغز در حال مرگ برای اولین بار
دانشمندان سال‌ها در تلاش بودند تا بفهمند هنگام گذار از زندگی به مرگ، دقیقاً چه اتفاقی در مغز رخ می‌دهد. اما اکنون برای نخستین بار، پاسخ این معما تا حدی روشن شده است. گروهی از عصب‌شناسان موفق شده‌اند فعالیت مغزی یک فرد در حال مرگ را ثبت کنند. یافته‌های آن‌ها نشان می‌دهد که انسان ممکن است در لحظات پایانی عمر، تجربه‌ای به نام «مرور زندگی» داشته باشد.
افرادی که تجربه‌های نزدیک به مرگ را از سر گذرانده‌اند، بارها گزارش داده‌اند که تمام خاطرات گذشته‌شان را در یک لحظه به‌صورت سریع و واضح مرور کرده‌اند. بسیاری این پدیده را به‌گونه‌ای توصیف می‌کنند که انگار کل زندگی‌شان در یک چشم به‌هم زدن از مقابل چشمانشان عبور کرده است.
این تحقیق به‌طور تصادفی انجام شد؛ زمانی که یک مرد ۸۷ ساله که به دلیل صرع تحت درمان بود، دچار ایست قلبی شد. پزشکان برای بررسی وضعیت او، دستگاهی را روی سرش قرار داده بودند تا فعالیت‌های مغزی‌اش را ثبت کنند، اما در حین فرآیند درمان، بیمار جان خود را از دست داد. با این حال، دانشمندان توانستند ۹۰۰ ثانیه از فعالیت مغزی او را ثبت کنند که شامل تغییرات مغزی در ۳۰ ثانیه قبل و بعد از ایست قلبی بود. تحلیل داده‌ها نشان داد که بخش‌هایی از مغز که با حافظه و یادآوری خاطرات مرتبط هستند، حتی پس از توقف ضربان قلب همچنان فعال بوده‌اند.
دکتر اجمل زمّار از دانشگاه لوییزویل در کنتاکی توضیح داده که این یافته‌ها نشان می‌دهد مغز ممکن است در آخرین لحظات زندگی، رویدادهای مهم را مانند یک فیلم مرور کند؛ مشابه آنچه که در تجربه‌های نزدیک به مرگ گزارش شده است. او تصریح کرده که این کشف می‌تواند درک ما از لحظه پایان زندگی را تغییر دهد و سؤالات مهمی درباره زمان مناسب برای اهدای اعضای بدن مطرح کند. داده‌های این پژوهش در سال ۲۰۲۲ در مجله Frontiers in Aging Neuroscience منتشر شد.
بیمار مورد مطالعه به دلیل ابتلا به صرع، تحت بررسی امواج مغزی قرار داشت. پزشکان برای این کار از دستگاه EEG استفاده کردند که فعالیت‌های الکتریکی مغز را از طریق الکترودهای متصل به سر ثبت می‌کند. در حالی که این دستگاه همچنان در حال پایش فعالیت مغزی بود، بیمار دچار ایست قلبی شد و جان خود را از دست داد. این اتفاق، اولین شواهد را درباره آنچه که در مغز لحظاتی پیش از مرگ رخ می‌دهد، ارائه کرد.
دکتر زمّار توضیح داده که درست قبل و بعد از توقف ضربان قلب، تغییراتی در نوع خاصی از امواج مغزی به نام نوسانات گاما مشاهده شد. همچنین تغییراتی در امواج دلتا، تتا، آلفا و بتا نیز ثبت شد. امواج مغزی، الگوهای تکرارشونده‌ای از سیگنال‌های الکتریکی هستند که در مغز افراد زنده دیده می‌شوند. هر نوع از این امواج با عملکردهای خاصی در مغز و سطح هوشیاری مرتبط است. نوسانات گاما که نقش مهمی در پردازش اطلاعات و یادآوری خاطرات دارند، در لحظات پایانی زندگی نیز فعال بودند.
به گفته زمّار، این یافته‌ها نشان می‌دهد که مغز ممکن است برای مدیریت فرآیند مرگ، به‌طور بیولوژیکی برنامه‌ریزی شده باشد و به‌جای خاموش شدن ناگهانی، مجموعه‌ای از واکنش‌های عصبی و فیزیولوژیکی را تجربه کند. او همچنین از زاویه‌ای متافیزیکی به این موضوع نگاه کرده و مطرح می‌کند که این الگوهای فعالیت مغزی که هنگام رؤیا دیدن، مدیتیشن و یادآوری خاطرات اتفاق می‌افتند، ممکن است درست پیش از مرگ نیز فعال شوند. شاید این سازوکار مغزی به انسان کمک کند تا در لحظات پایانی، بار دیگر زندگی‌اش را مرور کند.
از دیدگاه معنوی، زمّار این یافته‌ها را تا حدی آرامش‌بخش می‌داند. او می‌گوید که هنگام اعلام خبر مرگ به خانواده‌ها، پزشکان اغلب هیچ توضیحی درباره آنچه که در مغز فرد در حال مرگ رخ داده، ندارند. اما دانستن این موضوع که شاید فرد در لحظات آخر، خاطرات خوشایند زندگی خود را مرور کرده باشد، می‌تواند برای خانواده‌ها اندکی تسلی‌بخش باشد. با این حال، هنوز مشخص نیست که پدیده «مرور زندگی» دقیقاً چگونه و چرا رخ می‌دهد.
یک نظریه مطرح می‌کند که کمبود اکسیژن در زمان خطر ممکن است باعث آزاد شدن مواد شیمیایی خاصی در مغز شود که ارتباط میان نورون‌ها را افزایش می‌دهند. این فرآیند می‌تواند به فعالیت شدید نورون‌ها منجر شود و در نتیجه، فرد خاطرات و تصاویر زنده‌ای را تجربه کند. فرضیه دیگری می‌گوید که خاطرات احساسی شدید در بخشی از مغز به نام آمیگدالا ذخیره می‌شوند. این ناحیه مسئول واکنش‌های احساسی و بقای انسان، از جمله پاسخ جنگ یا گریز است. فعال شدن آمیگدالا در لحظات بحرانی ممکن است باعث شود که فرد، زندگی خود را در یک لحظه مرور کند.
منبع فارسی: روزیاتو
