دروزی ها چه کسانی هستند و چه باورهایی دارند؟

این روزها دروزی ها بار دیگر خبرساز شده اند، یک اقلیت قومی و مذهبی که عمدتاً در لبنان و سوریه ساکن بوده و این روزها درگیری های آن ها با حکومت جدید سوریه، نقل محافل سیاسی است. اما دروزی ها چه قومیتی هستند در میان اقلیت‌های مذهبی خاورمیانه، دروزی ها یکی از رازآلودترین و منسجم‌ترین جوامع هستند که ریشه‌هایشان به قرن پنجم هجری و انشعابی از مذهب اسماعیلیه بازمی‌گردد. این گروه که خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می‌نامند، با باورهایی ترکیبی از فلسفه، عرفان و یکتاپرستی، مذهبی بسته و منحصر‌به‌فرد را شکل داده‌اند. دروزی ها نه تنها از نظر عقیده، بلکه از لحاظ تاریخی، سیاسی و جغرافیایی نیز جایگاه ویژه‌ای در منطقه شام و کشورهای اطراف دارند و با وجود جمعیت کم، نقش مؤثری در تحولات منطقه‌ای ایفا کرده‌اند.

تاریخچه و ریشه‌های دروزی ها

دروزی ها، گروهی قومی-مذهبی هستند که ریشه‌هایشان به انشعابی از مذهب اسماعیلیه در قرن پنجم هجری بازمی‌گردد. این مذهب در زمان خلافت الحاکم بامرالله، ششمین خلیفه فاطمی، توسط محمد بن اسماعیل درزی، معروف به نشتکین که یک خیاط ایرانی بود، پایه‌گذاری شد. دروزی ها خود را «موحدون» یا یکتاپرستان می‌نامند و باورهایشان ترکیبی از اسماعیلیه، گنوسیسم، نئوپلاتونیسم و فلسفه‌های دیگر است که به شدت به منطق و فلسفه تأکید دارد و از دید خود، مسلمان محسوب نمی‌شوند.

تاریخچه دروزی ها با حضورشان در مناطق کوهستانی شام، به ویژه جبل العرب (جبل الدروز) در سوریه و لبنان، گره خورده است. آنها در طول تاریخ در نبردهای مهمی مانند جنگ حطین (۱۱۸۷ میلادی) و نبرد عین جالوت در کنار نیروهای ممالیک علیه مغول‌ها شرکت کرده و نقش سیاسی و نظامی برجسته‌ای داشته‌اند. همچنین در دوره امپراتوری عثمانی، دروزی ها مقاومت‌هایی علیه حکومت مرکزی داشتند و در جریان جنگ جهانی اول به جنبش‌های عربی پیوستند. پس از آن، درگیری‌های آنان با استعمار فرانسه در سوریه و تشکیل دولت دروزی نیز از رویدادهای مهم تاریخ معاصرشان است.

دین دروزی دارای کتاب‌های مقدس و رسائل متعددی است که مهم‌ترین آن‌ها «رسائل الحکمه» می‌باشد و معتقدند که الحاکم بامرالله، خلیفه فاطمی، دارای الوهیت است. این مذهب به صورت یک جامعه بسته عمل می‌کند که نه پذیرای گرویدن جدید است و نه اجازه بازگشت از دین را می‌دهد. دروزی ها عمدتاً در سوریه، لبنان، اسرائیل و اردن زندگی می‌کنند و جمعیت آن‌ها حدود هشتصد هزار تا یک میلیون نفر برآورد شده است. آن‌ها در طول تاریخ به عنوان اقلیت مذهبی، اغلب مورد آزار و تبعیض قرار گرفته‌اند، اما توانسته‌اند هویت و باورهای خود را حفظ کنند.

باورها و اعتقادات مذهبی دروزی ها

باورها و اعتقادات مذهبی دروزی ها مجموعه‌ای از آموزه‌های توحیدی، فلسفی و عرفانی است که ریشه در شاخه‌ای از اسماعیلیه دارد و بر پایه اصول اخلاقی و رازآمیز شکل گرفته است. این مذهب با تأکید بر وحدانیت خدا و تجلی الهی، به صورت جامعه‌ای بسته و سری فعالیت می‌کند و آموزه‌های خود را به صورت راز نگه می‌دارد.

اصول توحید و تجلی الهی

دروزی ها به یکتاپرستی اعتقاد دارند و خداوند را به عنوان واحد ازلی و عقل کلی می‌شناسند که نور الهی خود را در جهان مادی (ناسوت) تجلی می‌دهد، بدون آنکه جهان مادی خود به خدا تبدیل شود. این مفهوم تجلی، از اصول اساسی باورهای آنان است و با تصورات معمول از تجسد متفاوت است. آن‌ها معتقدند که خداوند در قالب شخصیت‌های خاصی مانند الحاکم بامرالله (خلیفه فاطمی ششم) تجلی یافته است.

هفت اصل اخلاقی

دروزی ها بر هفت اصل اخلاقی تأکید دارند که هسته ایمان آنان را تشکیل می‌دهد. این اصول شامل راستی در گفتار، کمک متقابل به برادران ایمانی، ترک عبادت‌های نادرست، دوری از شر و شیطان، اعتراف به وحدت خدا، تسلیم به اراده خداوند و رضایت کامل به آن است. این اصول، راهنمای رفتار فردی و اجتماعی در جامعه دروزی است.

تقیه و رازدار بودن

دروزی ها به دلیل شرایط تاریخی و اجتماعی، آموزه‌های خود را به صورت سری و مخفی نگه می‌دارند و در مواقع لزوم، باورهای خود را پنهان می‌کنند (تقیه). این پنهان‌کاری به حفظ دین و امنیت جامعه در برابر آزار و اذیت کمک می‌کند و باعث شده که بسیاری از تعالیم آنان برای غیر اعضا نامشخص باقی بماند.

نبوت و پیامبران

دروزی ها پیامبران را به سه دسته ناطق (خود پیامبر)، اساس (پیروان پیامبر) و حج (شاهدان پیام) تقسیم می‌کنند. عدد پنج اهمیت خاصی دارد و پیامبران بزرگ در قالب گروه‌های پنج‌تایی معرفی می‌شوند. بنیانگذاران مذهب دروزی نیز در این پنج‌گانه جای دارند و آنان را تجلی ایده توحیدی می‌دانند.

باور به تناسخ و ادغام باورهای مختلف

دین دروزی به تناسخ روح باور دارد و آموزه‌هایش ترکیبی از یکتاپرستی، عرفان، فلسفه نوافلاطونی و حتی عناصری از هندوییسم و بودیسم است. این مذهب به همه ادیان به عنوان مسیرهایی به سوی یک منبع الهی نگاه می‌کند و معتقد است که همه ادیان به یک حقیقت نهایی اشاره دارند.

عبادت و مناسک

عبادت رسمی دروزی ها محدود به جلسات هفتگی در شب‌های پنجشنبه است که در آن اعضای جامعه درباره مسائل دینی و محلی بحث می‌کنند. تنها کسانی که به اسرار دین پی برده‌اند (عقال) در بخش‌های عمیق‌تر مراسم شرکت می‌کنند. همچنین، دروزی ها در مسائل دینی که دین خودشان حکم ندارد، از قوانین فقهی حنفی پیروی می‌کنند.

موقعیت جغرافیایی و پراکندگی دروزی ها

دروزها یکی از اقلیت‌های مذهبی مهم در منطقه خاورمیانه هستند که موقعیت جغرافیایی و پراکندگی خاصی دارند.

موقعیت جغرافیایی در سوریه

دروزها عمدتاً در استان السویداء و منطقه جبل الدروز در جنوب سوریه متمرکز هستند. این منطقه کوهستانی و استراتژیک، به دلیل شرایط جغرافیایی خاص، به آنها امکان حفظ هویت و استقلال نسبی داده است.

پراکندگی در کشورهای دیگر

علاوه بر سوریه، دروزی ها در لبنان، اسرائیل و بخش‌هایی از اردن نیز حضور دارند. در لبنان، آنها در مناطق کوهستانی مانند جبل لبنان سکونت دارند و در اسرائیل نیز در مناطق شمالی پراکنده‌اند. این پراکندگی باعث شده تا دروزها در هر کشور شرایط سیاسی و اجتماعی متفاوتی داشته باشند.

اهمیت موقعیت جغرافیایی

موقعیت کوهستانی دروزی ها در سوریه و لبنان به آنها امکان داده تا در طول تاریخ از فشارهای سیاسی و نظامی تا حدی مصون بمانند. این موقعیت همچنین باعث شده تا آنها نقش مهمی در تحولات منطقه‌ای ایفا کنند و به عنوان یک گروه تأثیرگذار در سیاست‌های داخلی و خارجی کشورهای میزبان شناخته شوند.

چالش‌های ناشی از پراکندگی

پراکندگی جغرافیایی دروزها باعث شده که آنها با چالش‌هایی مانند حفظ وحدت فرهنگی و سیاسی مواجه باشند. همچنین، شرایط سیاسی متفاوت در هر کشور می‌تواند به اختلافات داخلی و مشکلات در حفظ حقوق اقلیت منجر شود.

نقش تاریخی دروزیان در منطقه خاورمیانه

دروزی‌ها به دلیل تفاوت‌های مذهبی و اعتقادی خود، همواره در اقلیت و تحت فشار حکومت‌های مختلف، از جمله خلافت فاطمی، امپراتوری عثمانی و… قرار داشتند. از نظر تاریخی، دروزیان نقش مهمی در تحولات سیاسی و نظامی منطقه ایفا کرده‌اند. در جنگ‌های صلیبی، آنها در کنار نیروهای ایوبیان و ممالیک علیه صلیبی‌ها و مغول‌ها جنگیدند و به کسب اعتماد و نفوذ در دستگاه حکومتی این سلسله‌ها دست یافتند. در دوره امپراتوری عثمانی، دروزیان در مناطق کوهستانی جبل العرب مقاومت‌های قابل توجهی علیه حملات مصری‌ها و سپس عثمانی‌ها نشان دادند. در جنگ جهانی اول به ارتش عرب پیوستند و در مبارزه علیه استعمار فرانسه در سوریه به رهبری سلطان باشا الاطرش نقش برجسته‌ای داشتند که منجر به قیام بزرگ سوریه در سال ۱۹۲۵ شد.

دروزیان پس از استقلال کشورهای منطقه، همچنان در سیاست داخلی سوریه و لبنان حضور فعال داشتند و در مناصب کلیدی نظامی و حکومتی نقش‌آفرینی کردند. اگرچه جمعیت آنها در خاورمیانه کم است، اما به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص و هویت مذهبی و سیاسی متمایز، دروزیان توانسته‌اند نفوذ قابل توجهی در تحولات منطقه‌ای داشته باشند.

ساختار اجتماعی و رهبری دروزی ها

ساختار اجتماعی دروزی ها بر پایه تقسیم‌بندی دوگانه‌ای است که جامعه را به دو گروه اصلی «عقال» و «جهال» تقسیم می‌کند. عقال به عنوان روحانیون پرهیزکار و دانشمند جامعه شناخته می‌شوند که به حقایق دینی واقف بوده و توانایی خواندن و تفسیر متون مقدس و اسرارآمیز مانند «رسائل الحکمه» را دارند. این گروه نقش راهنمایی و نظارت بر مراسم و فرایض دینی جامعه را برعهده دارد و اعضای برجسته آن با عنوان «شیخ» شناخته می‌شوند. در مقابل، جهال شامل افرادی است که هنوز به درجات بالای معرفتی و عملی نرسیده‌اند و بر هوای نفس خود تسلط ندارند. ورود به طبقه عقال مستلزم گذراندن امتحانات سخت و پایبندی کامل به اصول و رفتارهای دینی است و هرگونه تخطی از این اصول موجب محرومیت از فعالیت‌های دینی می‌شود.

رهبری دروزی ها به صورت مستقل در هر منطقه‌ای که سکونت دارند، شکل گرفته و معمولاً رهبران دینی و سیاسی دروزیان به صورت جداگانه فعالیت می‌کنند. در زمینه رهبری دینی، عقال و شیخ عقل به عنوان رهبران مذهبی شناخته می‌شوند که منشأ تفکر و رهبری آنان به افلاطون نسبت داده شده است. این رهبران دینی مسئول حفظ اسرار و تعالیم مذهب و هدایت جامعه در امور دینی هستند. در حوزه سیاسی، دروزیان لبنان، به ویژه تحت رهبری خانواده جنبلاط قرار دارند که کمال جنبلاط مؤسس حزب سیاسی «الحزب التقدمی الاشتراکی» و ولید جنبلاط رهبر کنونی این جامعه است. این رهبری سیاسی نقش مهمی در تحولات اجتماعی و سیاسی منطقه ایفا می‌کند.

جامعه دروزی به دلیل بسته بودن و ممنوعیت تبلیغ عقاید خود، ساختاری محافظه‌کار و درون‌گرا دارد که حفظ اسرار و تقیه در آن اهمیت فراوانی دارد. این ویژگی باعث شده که دروزیان در تعاملات اجتماعی و سیاسی خود با دیگر ادیان و مذاهب به نوعی مسالمت و همزیستی پایبند باشند. اجتماعات مذهبی آنان در قالب مجالس و خلوت‌ها برگزار می‌شود که مجالس بیشتر محل عبادت جهال و خلوت‌ها محل عبادت عقال است. این ساختار اجتماعی و دینی که ریشه در آموزه‌های فلسفی و دینی خاص دارد، موجب شده دروزیان هویت خاصی داشته باشند که هم از نظر دینی و هم از نظر سیاسی و اجتماعی به طور مستقل عمل می‌کنند.

روابط دروزی ها با دیگر اقوام و مذاهب

روابط دروزی ها با دیگر اقوام و مذاهب پیچیده و متنوع بوده است. به عنوان مثال، روابط دروزیان با یهودیان دارای جنبه‌های متناقض بوده است. از یک سو، در ادبیات دروزی مطالب ضد یهودی دیده می‌شود و در دوره‌هایی مانند شورش‌های کوه لبنان، خشونت‌هایی علیه یهودیان رخ داده است. از سوی دیگر، دروزیان و یهودیان در برخی مناطق مانند اسرائیل روابط تجاری و اجتماعی خوبی داشته‌اند و دروزیان اسرائیلی به ارتش پیوسته و همکاری نظامی و سیاسی نزدیکی با یهودیان برقرار کرده‌اند. این همکاری در قالب «پیمان خون» تعبیر می‌شود که نشان‌دهنده اشتراک در حفظ امنیت و منافع مشترک است.

در سطح کلی‌تر، دروزی ها به دلیل جامعه بسته و اعتقاد به تقیه، معمولاً با پیروان ادیان و مذاهب دیگر زندگی مسالمت‌آمیزی دارند و تلاش می‌کنند از درگیری‌های مذهبی دوری کنند. آنها در مسائل دینی که دین خودشان حکم ندارد، از قوانین فقهی حنفی سنی پیروی می‌کنند و در بسیاری از کشورها با اقوام و مذاهب دیگر به صورت مسالمت‌آمیز تعامل دارند. این رویکرد باعث شده که علی‌رغم تفاوت‌های دینی و فرهنگی، روابط نسبتا آرامی با دیگر گروه‌ها برقرار کنند.